زایلین

فهرست :

1. زایلین چیست
2. فرمول شیمیایی
3. نام های دیگر
4. کاربردها
5. مزایا
6. مشخصات فیزیکی و شیمیایی
7. معایب
8. استانداردهای بین المللی
9. استانداردهای ایران
10. نگهداری و انبارش

زایلین چیست

زایلین یکی از مهمترین حلال‌های آلی مورد استفاده در صنایع رنگ و رزین، چاپ و بسته‌بندی، لاستیک‌سازی و تولید مواد شیمیایی است. از تقطیر نفت خام و گازوئیل به دست می‌آید و دارای سه ایزومر اورتو، متا و پارا است. خواص حلالیت عالی، توانایی حل کردن انواع رنگ‌ها، رزین‌ها، چسب‌ها و لاک‌ها از ویژگی‌های بارز است. این ماده آلی فرار بی‌رنگ دارای بوی نفت‌گونه‌ای است و بخارات آن می‌تواند برای سلامتی انسان و محیط زیست مضر باشد. بنابراین استفاده از نیازمند رعایت الزامات ایمنی و زیست‌محیطی است. در مجموع، یکی از پرمصرف‌ترین حلال‌ها در صنایع شیمیایی به شمار می‌آید.  به عنوان حلال در صنایع چاپ، رنگ و رزین، لاستیک، چسب و همچنین به عنوان ماده اولیه در تولید مواد شیمیایی استفاده می‌شود ، بوی مشخصی دارد و بخارات آن می‌تواند موجب تحریک و آسیب‌های تنفسی و پوستی شود. لذا کار با این ماده نیازمند رعایت اصول ایمنی و بهداشت است.

فرمول شیمیایی زایلین

فرمول شیمیایی به صورت C8H10 نوشته می‌شود.

یک هیدروکربن آروماتیک با 8 اتم کربن و 10 اتم هیدروژن است. این ترکیب آلی دارای سه ایزومر می‌باشد:

1. اورتو- با فرمول C8H10

2. متا- با فرمول C8H10

3. پارا- با فرمول C8H10

هر سه ایزومر فرمول مولکولی یکسانی دارند اما ساختار مولکولی متفاوتی با یکدیگر دارند. تجاری معمولاً مخلوطی از این سه ایزومر است. بنابراین، فرمول شیمیایی به طور کلی C8H10 در نظر گرفته می‌شود که نشان دهنده ترکیبی با 8 اتم کربن و 10 اتم هیدروژن است.

نام های دیگر زایلین

زایلین علاوه بر نام اصلی خود، با نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود که عبارتند از:

• دی‌ متیل بنزن 
• زایلول
• متیل تولوئن 
• متیلبنزن
• اورتو زایلن
• متا زایلن 
• پارا زایلن
• زایلن مخلوط
• زایلن تجاری
• حلال زایلن
• مخلوط ایزومرهای زایلن
• اتیل بنزن
• فنیل متان 
• متیل تولوئن
• 1،2-دی‌متیل بنزن
• 1،3-دی‌متیل بنزن 
• 1،4-دی‌متیل بنزن

زایلن به دلیل داشتن سه ایزومر مختلف، نام‌های متعددی دارد که بیشتر بر اساس ساختار شیمیایی آن نامگذاری شده‌اند.

کاربردهای زایلین

مهمترین کاربردها و مصارف به شرح زیر است:

• حلال در صنایع رنگ و رزین - برای حل کردن انواع رنگ‌ها، جلاها، لاک‌ها و رزین‌ها استفاده می‌شود.
• صنایع چاپ و بسته‌بندی - به عنوان حلال در جوهر چاپ و تولید انواع مرکب‌ها به کار می‌رود.
• تولید لاستیک و چسب - در تولید و فرآوری انواع لاستیک، چسب و لاک استفاده می‌شود.
• تولید مواد شیمیایی - به عنوان ماده اولیه در تولید مواد شیمیایی مختلف به کار می‌رود.
• آزمایشگاه‌ها - به عنوان حلال در آزمایشگاه‌های شیمی و تجزیه مواد استفاده می‌شود.
• صنایع نفت و پتروشیمی - در فرایندهای مختلف پالایش نفت و تولید محصولات پتروشیمی به کار می‌رود.
• صنایع الکترونیک و نظامی - در تولید برخی تجهیزات الکترونیکی و مواد منفجره کاربرد دارد.

مزایای زایلین

از مزایا و خواص مفید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حلالیت بسیار بالا - قابلیت حل کردن انواع وسیعی از مواد از جمله رنگ‌ها، روغن‌ها و چسب‌ها را دارد.
• داشتن نقطه جوش مناسب - نقطه جوش حدود 140 درجه سانتی‌گراد است که برای استفاده به عنوان حلال مطلوب است.
• خاصیت ضد اکسایش - از اکسیداسیون مواد در معرض آن جلوگیری می‌کند.
• سمیت کم - نسبت به بسیاری از حلال‌های آلی دیگر سمیت کمتری دارد.
• پایداری شیمیایی - نسبت به اسیدها و بازها مقاوم است و پایداری خوبی دارد.
• دسترسی آسان - از مواد اولیه فراوان و ارزان قیمتی مانند نفت تولید می‌شود.
• خلوص بالا - با خلوص بسیار بالای 99% در دسترس است.
• هزینه پایین - یکی از ارزان‌ترین حلال‌های آلی صنعتی است.

مشخصات فیزیکی و شیمیایی زایلین

مهم‌ترین مشخصات و ویژگی‌ های فیزیکی و شیمیایی به شرح زیر است:

خواص فیزیکی :

• حالت فیزیکی: مایع بی‌رنگ
• جرم مولکولی: 106.17 g/mol
• چگالی: 0.87 g/cm3
• نقطه ذوب: -47.87°C
• نقطه جوش: 139°C
• فشار بخار: 7-10 kPa

خواص شیمیایی :

• فرمول شیمیایی: C8H10
• ساختار شیمیایی: هیدروکربن آروماتیک
• واکنش‌پذیری: کم و در برابر اکسیدکننده‌ها مقاوم است.
• قابلیت احتراق: قابل اشتعال بوده و با هوا مخلوط قابل انفجار تشکیل می‌دهد.
• میزان حلالیت: نامحلول در آب و محلول در حلال‌های آلی
• خاصیت سمی: سمی بوده و بخارات آن خطرناک است.

در مجموع، مایعی فرار، قابل اشتعال و سمی است که حلالیت بالایی در حلال‌های آلی دارد.

معایب زایلین

از معایب و مضرات استفاده از می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آتش‌زا و قابل اشتعال بودن - به راحتی مشتعل می‌شود و خطر آتش‌سوزی دارد.
• سمی بودن - در صورت استنشاق یا جذب پوستی می‌تواند موجب مسمومیت شود.
• آسیب به سیستم تنفسی - بخارات می‌تواند باعث التهاب و آسیب به بینی، گلو و ریه‌ها شود.
• آسیب به پوست - می‌تواند باعث خشکی، التهاب و تحریک پوست شود.
• آلودگی محیط زیست - یک آلاینده آلی فرار است و می‌تواند منجر به آلودگی هوا و خاک شود.
• ایجاد اختلالات هورمونی - ممکن است باعث اختلال در سیستم هورمونی بدن شود.
• سرطان‌زا بودن - احتمالاً جزء مواد سرطان‌زا برای انسان طبقه‌بندی می‌شود.
• اثرات منفی بر مغز و سیستم عصبی - ممکن است به سلول‌های مغزی و سیستم عصبی صدمه بزند.

استانداردهای بین المللی زایلین

مهم‌ترین استانداردها و ضوابط مرتبط با عبارتند از:

• استاندارد ASTM D4755 - استاندارد آمریکایی برای تعیین خلوص
• استاندارد ASTM D4492 - استاندارد آمریکایی برای آزمون نقطه فلاش و اشتعال
• استاندارد OSHA 1910.1052 - مقررات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده در مورد کار با
• استاندارد EPA - مقررات آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا در مورد انتشار و دفع
• استاندارد ملی ایران شماره 1053 -ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
• استاندارد ملی ایران شماره 12965 - روش آزمون تعیین نقطه اشتعال
• ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست ایران در مورد میزان مجاز انتشار

در مجموع، استانداردهای ملی و بین‌المللی ناظر بر کیفیت، ایمنی و محیط زیست در خصوص وجود دارد.

استانداردهای ایران زایلین

مهم‌ترین استانداردها و ضوابط ایران در خصوص عبارتند از:

• استاندارد ملی ایران شماره 1053 - ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ، این استاندارد ویژگی‌هایی نظیر ظاهر، رنگ، چگالی، درصد خلوص و دیگر خواص فیزیکی و شیمیایی را مشخص می‌کند.
• استاندارد ملی ایران شماره 12965 - روش آزمون تعیین نقطه اشتعال ، این استاندارد روش استاندارد برای تعیین نقطه اشتعال را مشخص می‌کند.
• ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست - مقررات مربوط به حد مجاز انتشار و روش‌های دفع
• ضوابط ایمنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی - الزامات ایمنی کار با
• الزامات سازمان استاندارد ایران برای واردات و عرضه

در مجموع، استانداردهای ایران جنبه‌های فنی، زیست‌محیطی و ایمنی را در بر می‌گیرد.

نگهداری و انبارش زایلین

برای نگهداری ایمن و مناسب باید نکات زیر را رعایت کرد:

• باید در مخازن و محفظه‌های مجهز به تهویه مناسب نگهداری شود تا از تجمع بخارات آن جلوگیری شود.
• مخزن نگهداری باید در برابر ضربه، اصطکاک و حرارت محافظت شود.
• از نگهداری در معرض نور خورشید، منابع حرارتی و جرقه خودداری شود.
• دمای محل نگهداری نباید از 30 درجه سانتیگراد تجاوز کند.
• از نشتی و ریزش به محیط جلوگیری شود و مخزن باید مجهز به سیستم کنترل نشتی باشد.
• از تماس مستقیم با هوا، رطوبت و مواد اکسیدکننده جلوگیری شود.
• ظروف حاوی باید به درستی مهر و موم شده باشند.
• دسترسی به محل نگهداری محدود به افراد مجاز و آموزش دیده باشد.