فروش ویژه
چکیده
اسید سیتریک ( به انگلیسی : Citric Acid ) یکی از مهمترین اسیدهای آلی در صنایع غذایی ، دارویی و شیمیایی است ، اسید سیتریک به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها مانند لیمو و پرتقال یافت می شود و باعث ایجاد طعم ترش در آنها می گردد. خاصیت اسیدی اسید سیتریک باعث می شود که به عنوان یک ترکیب طعم دهنده و تنظیم کننده pH در صنایع غذایی کاربرد فراوانی داشته باشد.
فهرست :
- اسید سیتریک چیست
- فرمول شیمیایی
- مزایای اسید سیتریک
- تفاوت اسید سیتریک خشک و آبدار
- محدودیت ها و معایب
- رنگ محصول
- چگونگی تولید
- انواع اسید سیتریک
- مشخصات فیزیکی و شیمیایی
- کاربردهای اسید سیتریک
- صنایع مورد استفاده
- استانداردهای بین المللی
- استانداردهای ایران
- انبارداری و نگهداری
اسید سیتریک چیست
اسید سیتریک یکی از مهمترین اسیدهای آلی در صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی است ، اسید سیتریک به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها مانند لیمو و پرتقال یافت می شود و باعث ایجاد طعم ترش در آنها می گردد. خاصیت اسیدی اسید سیتریک باعث می شود که به عنوان یک ترکیب طعم دهنده و تنظیم کننده pH در صنایع غذایی کاربرد فراوانی داشته باشد.
اسید سیتریک یک اسید آلی ضعیف است که در تنظیم فرایندهای متابولیک بدن نقش مهمی ایفا می کند. این اسید به عنوان یک آنتی اکسیدان طبیعی عمل کرده و باعث جلوگیری از اثرات مخرب رادیکال های آزاد می شود. همچنین اسید سیتریک در صنایع دارویی به عنوان یک افزودنی و تنظیم کننده pH مورد استفاده قرار می گیرد ، در مجموع اسید سیتریک یک ترکیب بسیار مفید و کاربردی است که نقش مهمی در صنایع غذایی، دارویی و فرایندهای متابولیک بدن ایفا می کند. استفاده از اسید سیتریک باعث بهبود کیفیت و افزایش ماندگاری محصولات غذایی و دارویی می شود.
فرمول شیمیایی اسید سیتریک
فرمول شیمیایی اسید سیتریک عبارت است از : C6H8O7
اسید سیتریک یک ترکیب آلی با ۶ اتم کربن، ۸ اتم هیدروژن و ۷ اتم اکسیژن است. ساختار شیمیایی اسید سیتریک شامل یک مولکول اسید سیتریک، سه گروه عاملی کربوکسیل (-COOH) و یک گروه هیدروکسیل (-OH) است ، اسید سیتریک یک اسید ترش با خاصیت اسیدی متوسط است که به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها وجود دارد. فرمول شیمیایی C6H8O7 نشان دهنده ترکیب و ساختار این اسید آلی ضعیف است که نقش مهمی در صنایع غذایی و شیمیایی ایفا می کند.
مزایای اسید سیتریک چیست
مزایا و کاربردهای مهم اسید سیتریک عبارتند از:
- تنظیم کننده pH در مواد غذایی و نوشیدنی‌ها - اسید سیتریک باعث ایجاد طعم ترش میشود و pH محصولات را تنظیم می‌کند.
- نگهدارنده طبیعی - خاصیت ضدمیکروبی اسید سیتریک باعث افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی میشود.
- آنتی‌اکسیدان - اسید سیتریک یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است و از بدن در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند.
- کمک به جذب آهن - اسید سیتریک باعث بهبود جذب آهن از مواد غذایی میشود.
- حلال در صنایع - اسید سیتریک به عنوان حلال در تولید محصولاتی مانند رنگ‌ها استفاده میشود.
- تقویت کننده طعم - اسید سیتریک طعم میوه‌ها را تقویت می‌کند.
- کاربرد در صنایع دارویی - به عنوان تنظیم کننده pH و افزودنی در داروها استفاده میشود.
در مجموع، اسید سیتریک یک افزودنی بسیار مفید و کاربردی در صنایع غذایی و دارویی است.
تفاوت اسید سیتریک خشک و آبدار
اسید سیتریک خشک:
- شکل کریستالی بدون مولکول آب
- پایدارتر برای ذخیره‌سازی در درازمدت
- معمولاً در محیط‌های خشک استفاده میشود
اسید سیتریک آبدار:
- دارای یک مولکول آب در ساختار خود
- راحت‌تر در آب حل میشود
- برای محلول‌سازی سریع مناسب‌تر است
هر دو نوع در بازار موجودند و بسته به نیاز صنعتی یا آزمایشگاهی، میتوان انتخاب مناسب را انجام داد.
محدودیت ها و معایب اسید سیتریک
از جمله معایب و اثرات منفی اسید سیتریک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اگر بیش از اندازه مصرف شود، ممکن است باعث تحریک معده و ایجاد زخم شود.
- مصرف بیش از حد آن می تواند باعث ایجاد حساسیت دندان و پوسیدگی شود.
- افراد مبتلا به نارسایی کلیه و سنگ کلیه باید از مصرف زیاد آن پرهیز کنند.
- ممکن است برای افرادی که دچار مشکل کمبود آهن هستند، جذب آهن را کاهش دهد.
- در برخی افراد، مصرف بیش از حد آن ممکن است باعث افزایش اسید معده شود.
- اسید سیتریک می تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و اثر آنها را کاهش دهد.
- مصرف طولانی مدت آن ممکن است باعث اختلال در میزان مواد معدنی بدن شود.
- افراد دچار حساسیت پوستی باید از تماس با اسید سیتریک خالص پرهیز کنند.
در مجموع اگر در مقادیر مجاز و تحت نظر پزشک مصرف شود، اثرات جانبی چندانی ندارد.
رنگ اسید سیتریک
اسید سیتریک در حالت خالص و جامد بیرنگ است، اما اغلب به صورت پودر سفید رنگ یافت میشود.
اسید سیتریک خالص یک جامد بلوری بیرنگ است، اما در تولید صنعتی و در مقیاس بالا، رسوباتی از آهن و منگنز در آن وجود دارد که باعث میشود رنگ آن به سفید تغییر کند.
همچنین گاهی اوقات برای جلوگیری از کلوخه شدن، به پودر اسید سیتریک مقدار کمی ضدکلوخهکننده افزوده میشود که ممکن است باعث تغییر رنگ آن به زرد کمرنگ یا صورتی شود.
در محلولهای آبی اسید سیتریک، رنگ محلول بسته به غلظت آن، از بیرنگ تا زرد کمرنگ متغیر است.
بنابراین میتوان گفت که اسید سیتریک خالص بیرنگ است ولی در تولید صنعتی و در پودرهای تجاری معمولاً سفید رنگ دیده میشود.
چگونگی تولید اسید سیتریک
روش‌های مختلفی برای تولید صنعتی اسید سیتریک وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
- روش تخمیر: در این روش از قارچ‌هایی مانند آسپرژیلوس نایجر برای تخمیر مواد اولیه مانند ملاس و شربت ذرت استفاده میشود. قندها توسط قارچ به اسید سیتریک تبدیل می‌شوند.
- روش شیمیایی: در این روش اسید سیتریک از واکنش شیمیایی اسید استیک و آب اکسیژنه تولید میشود.
- استخراج از منابع طبیعی: اسید سیتریک به طور طبیعی در مرکبات وجود دارد و میتوان آن را با روش‌هایی مانند تقطیر بخار استخراج کرد.
- روش بیوتکنولوژی: استفاده از باکتری‌هایی مانند اشریشیا کلای برای تولید اسید سیتریک از روش‌های نوین است.
در نهایت محصول بدست آمده خالص‌سازی و به صورت پودر کریستالی سفید رنگ در می‌آید.
انواع اسید سیتریک
اسید سیتریک انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
- اسید سیتریک بلوری (خشک) (Anhydrous Citric Acid) : شکل بلوری خالص و بدون آب اسید سیتریک است.
- اسید سیتریک مونوهیدرات (Monohydrate Citric Acid) : حاوی یک مولکول آب در ساختار خود می‌باشد.
- اسید سیتریک آبدار (Hydrous Citric Acid) : نوعی اسید سیتریک حاوی آب است که میزان آب آن بین 1 تا 8 درصد متغیر است.
- اسید سیتریک سدیم (Sodium Citrate) : نمک سدیم اسید سیتریک می‌باشد.
- اسید سیتریک پتاسیم (Potassium Citrate) : نمک پتاسیم اسید سیتریک است.
- اسید سیتریک کلسیم (Calcium Citrate) : نمک کلسیم اسید سیتریک محسوب میشود.
انتخاب نوع اسید سیتریک بسته به کاربرد آن در صنعت مورد نظر صورت می‌گیرد.
مشخصات فیزیکی و شیمایی
مهمترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی اسید سیتریک عبارتند از:
خصوصیات فیزیکی:
- حالت فیزیکی: جامد بلوری سفید رنگ
- دمای ذوب: 153 درجه سانتی‌گراد
- دمای جوش: 310 درجه سانتی‌گراد
- چگالی: 1.54 گرم بر سانتی‌متر مکعب
- محلول‌پذیری در آب: محلول‌پذیری بالا (133 گرم در 100 میلی لیتر آب)
خصوصیات شیمیایی:
- فرمول شیمیایی: C6H8O7
- جرم مولی: 192.13 گرم بر مول
- خاصیت اسیدی
- یک اسید آلی ضعیف سه عاملی
- خاصیت کلاته کنندگی با یون فلزی
- احیاکننده نسبتاً قوی
کاربردهای اسید سیتریک
اسید سیتریک کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف دارد:
- صنایع غذایی : به عنوان افزودنی طعم‌دهنده، تنظیم‌کننده اسیدیته، جلوگیری از اکسیداسیون و افزایش زمان ماندگاری
- نوشیدنی‌ها : ایجاد طعم ترش در نوشابه‌های گازدار
- صنایع دارویی : تنظیم pH داروها و شربت‌ها
- مکمل‌های غذایی : به عنوان منبع ویتامین C
- محصولات بهداشتی و آرایشی : استفاده در خمیردندان و محصولات مراقبت از پوست
- تصفیه آب : برای تنظیم اسیدیته آب آشامیدنی
- صنایع نساجی : به عنوان نرم‌کننده و افزایش دهنده رنگ‌پذیری
- صنایع شوینده : به عنوان سایر مواد فعال سطحی
- صنایع فلزکاری : برای پاک‌کننده و جلادهنده سطوح فلزی
صنایع استفاده کننده از اسید سیتریک
اسید سیتریک در صنایع متعددی به عنوان یک افزودنی و ماده اولیه مصرف میشود. مهمترین صنایع مصرف‌کننده اسید سیتریک عبارتند از:
- صنایع غذایی و نوشیدنی: استفاده به عنوان طعم‌دهنده، تنظیم‌کننده اسیدیته و نگهدارنده در انواع نوشیدنی‌ها، آبمیوه‌ها، کنسروها و سس‌ها.
- صنایع داروسازی و تولید مکمل‌ها: استفاده به عنوان تنظیم‌کننده اسیدیته و جاذب رطوبت در قرص‌ها و کپسول‌ها.
- صنایع شوینده و بهداشتی: استفاده در تولید صابون، شامپو، خمیردندان و محصولات آرایشی.
- صنعت نساجی: به عنوان تثبیت‌کننده و افزایش‌دهنده رنگ‌پذیری در الیاف و پارچه‌ها.
- صنایع چرم و رنگ‌رزی: جهت تنظیم pH رنگ‌ها و مواد شیمیایی.
- صنعت فلزکاری: به عنوان پاک‌کننده و جلادهنده سطوح فلزی.
- تصفیه آب و فاضلاب: جهت تنظیم اسیدیته.
استانداردهای بین المللی اسید سیتریک
مهمترین استانداردها و ضوابط بین‌المللی مرتبط با اسید سیتریک عبارتند از:
- کدکس غذایی (Codex Alimentarius) - استانداردهایی برای میزان مجاز استفاده از اسید سیتریک در مواد غذایی
- اداره مواد غذایی و دارویی آمریکا FDA - مقررات مربوط به استفاده از اسید سیتریک در غذا و داروها
- فارماکوپه اروپا (Ph.Eur) - دستورالعمل‌هایی برای ویژگی‌ها و آزمون اسید سیتریک
- فارماکوپه بریتانیا (BP) - استانداردهای مربوط به استفاده از اسید سیتریک در داروها و مکمل‌ها
- استاندارد مواد شیمیایی غذایی FCC - مشخصه‌های کیفیت و خلوص اسید سیتریک
- استاندارد بین‌المللی ISO 9001 - الزامات مدیریت کیفیت در تولید اسید سیتریک
- استاندارد بین‌المللی ISO 22000 - الزامات ایمنی و بهداشتی در تولید اسید سیتریک
در مجموع، این استانداردها ضوابط سختگیرانه‌ای را برای تولید و کاربرد اسید سیتریک وضع کرده‌اند.
استانداردهای ایران اسید سیتریک
مهمترین استانداردها و ضوابط ایران در خصوص اسید سیتریک عبارتند از:
- استاندارد ملی ایران شماره 92 - مشخصات فنی اسید سیتریک
- استاندارد ملی ایران شماره 10162 - الزامات اسید سیتریک برای مصارف غذایی
- استاندارد ملی ایران شماره 12177 - الزامات بهداشتی اسید سیتریک
- استاندارد ملی ایران شماره 10899 - روش آزمون اسید سیتریک
- ضوابط نظارتی سازمان غذا و دارو برای استفاده از اسید سیتریک
- دستورالعمل ارزیابی ایمنی مواد شیمیایی سازمان حفاظت محیط زیست
- الزامات سازمان استاندارد ایران برای تولید و واردات اسید سیتریک
در مجموع، این استانداردها با هدف تامین سلامت و ایمنی مصرف‌کنندگان بر اساس استانداردهای بین‌المللی تدوین شده‌اند.
انبارداری و نگهداری اسید سیتریک
برای انبارداری و نگهداری مناسب اسید سیتریک، رعایت نکات زیر ضروری است:
- اسید سیتریک باید در محیط خشک و خنک نگهداری شود تا از تجزیه و کپک زدن جلوگیری شود ، دمای انبار باید کمتر از 30 درجه سانتی گراد باشد.
- محل انبارداری باید تهویه مناسب داشته باشد تا از تجمع بخارات اسیدی جلوگیری شود.
- بسته‌بندی اسید سیتریک باید کاملاً محکم و عاری از نشتی باشد. استفاده از بشکه‌های پلاستیکی مناسب است.
- از قرار گرفتن مستقیم بسته های اسید سیتریک روی کف انبار جلوگیری شود.
- فاصله کافی بین بسته‌ها برای گردش هوا رعایت گردد.
- مواد قابل اشتعال و قلیایی نباید در انبار اسید سیتریک نگهداری شوند.
- دسترسی و ورود به انبار باید محدود به افراد مجاز باشد.
- تاریخ مصرف و شرایط نگهداری بر روی بسته بندی ها درج شود.
سوالات متداول
اسید سیتریک ( به انگلیسی : Citric Acid ) یکی از مهمترین اسیدهای آلی در صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی است ، اسید سیتریک به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها مانند لیمو و پرتقال یافت می شود و باعث ایجاد طعم ترش در آنها می گردد. خاصیت اسیدی اسید سیتریک باعث می شود که به عنوان یک ترکیب طعم دهنده و تنظیم کننده pH در صنایع غذایی کاربرد فراوانی داشته باشد.
اسید سیتریک در حالت خالص و جامد بیرنگ است، اما اغلب به صورت پودر سفید رنگ یافت میشود ، اسید سیتریک خالص یک جامد بلوری بیرنگ است، اما در تولید صنعتی و در مقیاس بالا، رسوباتی از آهن و منگنز در آن وجود دارد که باعث میشود رنگ آن به سفید تغییر کند ، همچنین گاهی اوقات برای جلوگیری از کلوخه شدن، به پودر اسید سیتریک مقدار کمی ضدکلوخهکننده افزوده میشود که ممکن است باعث تغییر رنگ آن به زرد کمرنگ یا صورتی شود ، در محلولهای آبی اسید سیتریک، رنگ محلول بسته به غلظت آن، از بیرنگ تا زرد کمرنگ متغیر است ، بنابراین میتوان گفت که اسید سیتریک خالص بیرنگ است ولی در تولید صنعتی و در پودرهای تجاری معمولاً سفید رنگ دیده میشود.
حالت فیزیکی : جامد بلوری سفید رنگ | دمای ذوب: 153 درجه سانتی‌گراد | دمای جوش: 310 درجه سانتی‌گراد | چگالی: 1.54 گرم بر سانتی متر مکعب | محلول پذیری در آب : محلول پذیری بالا (133 گرم در 100 میلی لیتر آب)